12. ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ - ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Αλέξανδρου Καλέμη

Πριν περάσουμε στα τεκμαιρόμενα γεγονότα στην Εύβοια κατά την Ιστορική Περίοδο, καλό θα ήταν να κάνουμε μία συνοπτική αναφορά στις ευβοϊκές πόλεις, που ανέπτυξαν πολιτισμό κατά την Προϊστορική Περίοδο και μας άφησαν στοιχεία αυτού του πολιτισμού.

Όπως μάλιστα θα δούμε σε προσεχή άρθρα, ο πολιτισμός αυτός, που αναπτύχθηκε στις ευβοϊκές πόλεις, είχε άμεση απήχηση στην πορεία του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ιδιαίτερα κατά τον 10^ο , 9^ο και 8^ο αιώνα π.Χ. Τότε δηλαδή που άρχισε ο ευβοϊκός αποικισμός και η επαφή των Ευβοέων με άλλους (κυρίως) ανατολικούς λαούς (Φοίνικες, Χετταίοι κ.α.). Η επαφή των Ευβοέων με τους λαούς αυτούς είχε ως συνέπεια μια άκρως εποικοδομητική ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, η οποία, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες αγγλικών πανεπιστημίων, υπήρξε η αφετηρία της ραγδαίας πολιτιστικής ανάπτυξης που γνώρισε η ανθρωπότητα τα 3.000 τελευταία χρόνια.        

Η Χαλκίδα, όπως επεσήμανα και στα προηγούμενα άρθρα, ήταν ανέκαθεν η σημαντικότερη και η μεγαλύτερη πόλη της Εύβοιας, από την προϊστορική εποχή. Μετά το θάνατο του βασιλιά Αμφιδάμαντα, η εξουσία πέρασε στα χέρια της τάξης των Ιπποβοτών, ευγενών με κύρια απασχόληση (αν κρίνει κανείς από την ετυμολογία του ονόματός τους) την εκτροφή αλόγων. Αυτή την εποχή πραγματοποιείται και ο «συνοικισμός», η συγχώνευση δηλαδή των μικρών κωμών που προϋπήρχαν και η δημιουργία ενός ενιαίου πολιτικού και οικιστικού συνόλου, που στο εξής θα αποτελούσε την πόλη της Χαλκίδας. 

Χαλκίδα και Ερέτρια. Οι δύο αρχαιότερες πόλεις της Εύβοιας που για περισσότερο από τρεις χιλιετίες βρίσκονται στην ίδια θέση με αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Είναι γεγονός πως αυτές οι δύο πόλεις (και κυρίως η Χαλκίδα) καθόρισαν την πολιτισμική εξέλιξη της Εύβοιας.     

 Την ίδια εποχή μεγάλη ακμή παρουσιάζει και η Ερέτρια, το αντίπαλο δέος της προϊστορικής Χαλκίδας. Πέραν των γαιοκτημόνων και των σπουδαίων τεχνιτών η πόλη διέθετε ισχυρή αστική τάξη εμπόρων και ναυτικών. Στην Ερέτρια επικρατούσε το αριστοκρατικό γένος των Αειναυτών, που είχε σαν σκοπό του την επιτήρηση του ερετριακού θαλάσσιου χώρου. Ο ρόλος της Ερέτριας, σε όλους τους τομείς κοινωνικής εξέλιξης της αρχαίας Εύβοιας, υπήρξε καθοριστικός από την ιστορική αυτή περίοδο και μετά.

Εκτός όμως από τη Χαλκίδα και την  Ερέτρια, αυτή την περίοδο των Γεωμετρικών χρόνων, στην Εύβοια παρουσιάζουν ιδιαίτερη ακμή αρκετές πόλεις ακόμη.

 Στο Βορρά η Ιστιαία και η Ωρεός, είτε ως μία πόλη είτε ως δύο γειτονικές (οι γνώμες περί αυτού διίστανται) ευημερούν απολαμβάνοντας τα αγαθά της φύσης, που ανέκαθεν προίκιζε απλόχερα τη Βόρεια Εύβοια. Στην Ιστιαία βασιλεύει ο Ωρίων, γαμπρός του βασιλιά της Χίου Οινοπίωνα. Στο σημείο αυτό και παρά τις διιστάμενες απόψεις, εκφέροντας καθαρά την προσωπική μου άποψη, πιστεύω πως ως Ιστιαία χαρακτηρίζεται το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Βόρειας Εύβοιας. Η περιοχή της Ιστιαίας αποτελούταν από τουλάχιστον 20 οικισμούς με πρωτεύουσα πόλη την ιδιαίτερα μεγάλη για την εποχή της Ωρεό. Κάποιοι άλλοι σημαντικοί οικισμοί της Ιστιαίας πρέπει να υπήρχαν στο Αρτεμίσιο, όπου και το ιερό της Προσηώας Αρτέμιδος, μεταξύ Ελληνικών και Βασιλικών (Καστραδάκι), κ.α.

Διίστανται οι απόψεις των ερευνητών για την ακριβή θέση της ευβοϊκής πόλης Αθήναι-Διάδες. Η πιθανότερη θέση πάντως είναι κάπου μεταξύ του Αγίου Γεωργίου Λιχάδος και των Γιάλτρων. 

 Στο δυτικό τμήμα της ευρύτερης περιοχής της Ιστιαίας, προς το Κήναιο (κάπου μεταξύ των σημερινών Γιάλτρων και του Αγίου Γεωργίου Λιχάδας), εντοπίζεται η θέση της αρχαίας ευβοϊκής πόλης  Αθήναι–Διάδες. Η πόλη αυτή κατά την παράδοση, είχε χτιστεί από τον Κέκροπα.
Κατά την συγκεκριμένη αυτή ιστορική περίοδο, στην οποία αναφερόμαστε, ελάχιστα είναι τα ίχνη που μαρτυρούν την ύπαρξη αξιόλογου οικισμού στη θέση όπου μερικούς αιώνες αργότερα άκμασε η Αιδηψός. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν αποτελεί ακλόνητο ισχυρισμό υπό το δεδομένο μάλιστα πως οι θερμοπηγές της Αιδηψού ήταν γνωστές από τη βαθειά αρχαιότητα και τους μύθους. Κάτι αντίστοιχο εξάλλου συμβαίνει και με την αρχαία Κύμη για την οποία ουδεμία πληροφορία υπάρχει για την ύπαρξή της. Στην περίπτωση μάλιστα της Κύμης τα ερωτηματικά είναι πολύ μεγαλύτερα αφού η συγκεκριμένη πόλη, αντίθετα με την Αιδηψό, δεν έχει να παρουσιάσει καταγεγραμμένο ιστορικό παρελθόν.   

Η φήμη των θερμοπηγών της Αιδηψού (πάνω) προηγήθηκε χρονολογικά από την ιστορία του οικισμού της λουτρόπολης. Αντίθετα η Ωρεός (κάτω) στην ίδια θέση με τη σημερινή, έχει ιστορία μεγαλύτερη των 3.000 ετών. Η μεγαλύτερη ακμή που γνώρισε η πόλη εντοπίζεται μεταξύ 6^ου και 2^ου αιώνα π.Χ.  

Πιο κάτω (γεωγραφικά κοντά στο σημερινό Μαντούδι) βρισκόταν η θρυλική Κήρινθος η «έφαλος» (παραθαλάσσια) κατά τον Όμηρο.  Η πανάρχαια πόλη της Κηρίνθου θα πρέπει σε κάποια χρονική στιγμή να καταστράφηκε από τη δυναστεία των Κυψελιδών. Το στοιχείο αυτό προκύπτει μέσα από τους στίχους ενός ποιήματος του Θεόγνιδος τους οποίους μεταφέρω μεταφρασμένους στη δημοτική. «...Αλίμονο στην ανημποριά μας, εχάθηκεν η Κήρινθος, και του Ληλάντου τα καλά αμπέλια καταστρέφονται. Στην εξορία ζούνε οι καλοί και οι κακοί την πόλη διαφεντεύουν. Μακάρι να εξαφάνιζε ο Ζευς το γένος των Κυψελιδών...».

Η ομηρική «Έφαλος Κήρινθος» φαίνεται πως γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την προϊστορική εποχή, πριν καταστραφεί από τις εμφύλιες πολιτικές διαμάχες μεταξύ των ευβοϊκών πόλεων, όπως μας περιγράφει ο ποιητής Θεόγνις.  

 Στο εσωτερικό της Εύβοιας, πιθανότατα κοντά στην Κήρινθο, κατά μαρτυρία του Μελετίου, υπήρχε η πόλη της ευβοϊκής Μεθώνης, της οποίας η θέση ακόμη δεν έχει εξακριβωθεί. Ο Μελέτιος αναφέρεται επίσης σε μία άλλη παραλιακή πόλη, γειτονική της Κηρίνθου, που έφερε το όνομα Τριχή. Πρόκειται μάλλον για την ίδια πόλη, την οποία ο ποιητής Λυκόφρων ο Χαλκιδεύς, ονομάζει Τρύχαντα.

Το περιεχόμενο του site αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο, των διάφορων συντακτών των κειμένων και των κατόχων των φωτογραφιών. Οποιαδήποτε πληροφορία (κείμενο, εικόνες) περιέχεται στο site μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για προσωπική, μη εμπορική χρήση. Είναι παράνομη η αντιγραφή, αναπαραγωγή, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, μέρους ή του συνόλου των περιεχομένων του site χωρίς την προηγούμενη έγγραφη συγκατάθεση των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο.