46. ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ ΕΥΒΟΪΚΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Αλέξανδρου Καλέμη

Μία μικρή παρένθεση αναφοράς στα μεγάλα ευβοϊκά έργα Τέχνης της Ελληνιστικής Περιόδου, επιβάλλεται πριν συνεχίσουμε την ευβοϊκή ιστορία. Τα έργα αυτά τεκμηριώνουν την ακμή που γνώρισε η Εύβοια κατά την ιστορική αυτή περίοδο.   

Δυστυχώς κατά τις εποχές που ακολούθησαν μετά την μακεδονική ηγεμονία, η Εύβοια, υφιστάμενη πληθώρα λεηλασιών, είχε την ατυχία να χάσει τα περισσότερα από τα έργα τέχνης, που κοσμούσαν τις πόλεις της. Όσα από αυτά έμειναν εντός ελληνικού χώρου, είτε προέρχονται από ναυάγια πλοίων, που μετέφεραν κλοπιμαία στις χώρες των κατακτητών της, είτε λόγου όγκου δεν στάθηκε δυνατόν να μεταφερθούν.

Ενδεικτικά στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε τρία μόνο από τα πιο φημισμένα ευβοϊκά έργα εκ των οποίων τα δύο βρίσκονται στο Εθνικό μας Μουσείο και το ένα στην πόλη των Ωρεών.  

Ο Ταύρος των Ωρεών: Το υπέροχο γλυπτό, που σήμερα βρίσκεται μέσα σε γυάλινο κουβούκλιο πίσω από το ναό του Σωτήρος, στο λιμάνι των Ωρεών, βρέθηκε τον Αύγουστο του 1965  θαμμένος στην παραλία της πόλης. Μέχρι τότε η προεξέχουσα της άμμου πλάτη του Ταύρου, φαινόταν σαν ένας λείος λευκός βράχος, ιδανικός για το χτύπημα χταποδιών. Προφανώς, κατά τη λεηλασία της Ωρεού από τον Άτταλο (199π.Χ.), αφού αποσπάστηκαν τα χρυσά κέρατα και τα μπροστινά πόδια του Ταύρου, το υπόλοιπο ογκώδες μαρμάρινο γλυπτό δεν κατέστη δυνατόν να φορτωθεί σε πλοίο και εγκαταλείφτηκε στην ακτή.

Το γλυπτό ανήκει στην ελληνιστική εποχή και έχει μήκος 3,2 μέτρα. Είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο Θάσου και το βάρος του ξεπερνά τους έξι τόνους. Δεν σώζονται μόνο τα κάτω άκρα και τα κέρατα. Τα τελευταία ήταν προφανώς κατασκευασμένα από κάποιο πολύτιμο μέταλλο. Το γλυπτό συγκροτείται από τρεις μεγάλους συμπαγείς όγκους.

Με εξαιρετική λάξευση αποδίδονται οι μύες στο πρόσθιο μέρος του σώματος. Τρεις πτυχώσεις κοντά στο λαιμό καθορίζουν την αναδίπλωση της κεφαλής του ζώου, που είναι σε στάση επίθεσης. Το γλυπτό, που ήταν τοποθετημένο σε βάθρο σε στάση τριών τετάρτων, χρονολογείται ανάμεσα στο 290 π.Χ. και στο 280 π.Χ.. Οι μελετητές το συνδέουν με την ύπαρξη κάποιου ιερού στην περιοχή, θεωρώντας το αφιέρωμα του Δημητρίου του Πολιορκητή με σαφές εικονογραφικό πολιτικό νόημα, που αναφέρεται στην ανασύσταση του Κοινού των Ευβοέων από το Μακεδόνα ηγεμόνα. 

 Ο Δίας (ή Ποσειδώνας) του Αρτεμισίου: Το χάλκινο άγαλμα του Δία σύμφωνα με κάποιες σύγχρονες μελέτες ή του Ποσειδώνα, σύμφωνα τις παλαιότερες εκδοχές, έχει ύψος 2.09 μ. είναι δε ένα από τα ωραιότερα και σημαντικότερα έργα της μεταλλοτεχνίας, που σώθηκε ως τις μέρες μας. 

Πολλοί ισχυρίζονται ότι είναι μια απεικόνιση του Δία που εξαπολύει τον κεραυνό. Άλλες μελέτες πάλι συνηγορούν με την άποψη, ότι το έργο παρουσιάζει τον Ποσειδώνα τη στιγμή που σηκώνει με δύναμη το δεξί του χέρι, στο οποίο κρατούσε τρίαινα και είναι έτοιμος να χτυπήσει. Το σημαντικό αυτό  άγαλμα ανασύρθηκε από το βυθό του ακρωτηρίου Αρτεμισίου το έτος 1928 και σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο της Αθήνας. Είναι πρωτότυπο έργο ενός μεγάλου χαλκοπλάστη. Η εποχή της κατασκευής του σύμφωνα με πολλές απόψεις είναι παλαιότερη των ελληνιστικών χρόνων (5^ος-4^ος π.Χ. αι.). 

 

Σπάνια φωτογραφία του 1928 από την πορεία του «Ποσειδώνα» πάνω σε κάρο, προς στο λιμάνι των Ωρεών και ακολούθως προς την Αθήνα. Η συγκεκριμένη σκηνή τραβήχτηκε στην πλατεία της Ιστιαίας.

Ο Ιππέας του Αρτεμισίου: Το περίφημο χάλκινο σύμπλεγμα, που υποδέχεται εκατομμύρια θαυμαστών απ΄ όλο τον κόσμο κάθε χρόνο στο Εθνικό μας Μουσείο, ανασύρθηκε το 1926 από το βυθό του θαλάσσιου χώρου του Αρτεμισίου.

  Μέχρι πρόσφατα οι γνώμες των αρχαιολόγων διέφεραν στο αν πρόκειται για ενιαίο σύνολο ή για δύο ανεξάρτητα αγάλματα (άλογο και μικρός ιππέας). Πριν περίπου 15 χρόνια όμως το σύμπλεγμα έχει αποκτήσει ακόμη και ονοματεπώνυμο σύμφωνα με τις μελέτες του αρχαιολόγου Χρήστου Πιτερού.

 Ο Χ. Πιτερός συσχετίζει το αριστουργηματικό σύμπλεγμα με μία επιγραφή, που σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδος. Αγάλματα και επιγραφή χρονολογούνται στο τέλος του 2^ου με αρχές του 1^ου αιώνα π.Χ. Ο Ιππέας, σύμφωνα με τον Χ. Πιτερό, ονομάζεται Ανδρόμαχος  Δημητρίου (10-15 ετών) και είναι γιος του επιμελητή Γυμνασίου της Χαλκίδας Δημητρίου Ανδρομάχου, που πρώτευσε σε εφηβικούς ιππικούς αγώνες. Σύμφωνα με την επιγραφή ο μικρός Ανδρόμαχος νίκησε στον ιππικό δίαυλο και τιμήθηκε με αυτόν τον τρόπο από τον Χαλκιδαίο πλούσιο αριστοκράτη πατέρα του, Δημήτριο Ανδρομάχου.

Η διαπίστωση αυτή του Χ. Πιτερού ανατρέπει παλαιότερες απόψεις ερευνητών που θέλουν τον μικρό ιππέα, σκλάβο, νέγρο ή υπηρέτη και πιθανότατα μη έχοντα σχέση με το άλογο, το οποίο σήμερα ιππεύει στο Εθνικό μας Μουσείο. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να επισημάνω πως το αριστουργηματικό αυτό σύμπλεγμα κέντρισε το ενδιαφέρον της 7^ης Τέχνης. Ας θυμηθούμε  την παλιότερη κινηματογραφική ταινία «το παιδί και το δελφίνι» με πρωταγωνίστρια τη Σοφία Λόρεν. 

Ο σκηνοθέτης του έργου «Το παιδί και το Δελφίνι» (1957) με τη Σοφία Λόρεν, εμπνεύστηκε το βυθισμένο αρχαίο σύμπλεγμά του, από τον μικρό Ιππέα του Αρτεμισίου.

Σύμφωνα πάντα με τις απόψεις του Χ. Πιτερού, τόσο ο ιππέας με το άλογό του, όσο και ο περίφημος Ποσειδώνας (που για πολλούς είναι Δίας), ήταν αγάλματα που κοσμούσαν την αρχαία Χαλκίδα. Τα αγάλματα αυτά δεν συλήθηκαν από τους Ρωμαίους αλλά από το στρατηγό του Μιθριδάτη, Αρχέλαο το 86 π.Χ. Ο Αρχέλαος αφού νικήθηκε εκείνη τη χρονιά από τον Σύλλα στις μάχες του Ορχομενού και της Χαιρώνειας, κατέφυγε στη Χαλκίδα, την οποία είχε καταλάβει από το 88 π.Χ. Εκεί αφού σύλησε τους θησαυρούς της πόλης και τα έργα τέχνης, αναχώρησε για την Πέργαμο της Μ. Ασίας, όπως προκύπτει από την κεραμική που βρέθηκε στο ναυάγιο του Αρτεμισίου.

Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου. Επιτύμβια πλάκα του 4^ου αι. π.Χ. από την Κάρυστο.   

Κάποιο από τα πλοία, που κατευθύνονταν, φορτωμένο με θησαυρούς της Χαλκίδας, προς το Αιγαίο με προορισμό τα μικρασιατικά παράλια, ναυάγησε έξω από το Αρτεμίσιο, με αποτέλεσμα ο ευβοϊκός βυθός να διαφυλάξει για αρκετούς αιώνες δύο από τα πολλά έργα τέχνης, που κοσμούσαν τη Χαλκίδα, μία από τις πιο όμορφες πόλεις της ελληνικής αρχαιότητας. 

 Το περιεχόμενο του site αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο, των διάφορων συντακτών των κειμένων και των κατόχων των φωτογραφιών. Οποιαδήποτε πληροφορία (κείμενο, εικόνες) περιέχεται στο site μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για προσωπική, μη εμπορική χρήση. Είναι παράνομη η αντιγραφή, αναπαραγωγή, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, μέρους ή του συνόλου των περιεχομένων του site χωρίς την προηγούμενη έγγραφη συγκατάθεση των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο.