10. Η ΕΥΒΟΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

 Αλέξανδρου Καλέμη

Στη μικρή παραλιακή  και εύφορη πεδιάδα που σχηματίζεται, πέντε χιλιόμετρα, βορειοδυτικά της Χαλκίδας, κατά την περίοδο της πρώιμης χαλκοκρατίας, άκμασε ένα μοναδικό σε έκταση οικιστικό κέντρο, για τα δεδομένα του ελληνικού χώρου, τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Πρόκειται για τον πρωτοελλαδικό οικισμό της Μάνικας, που την εποχή της άνθισής του, ανάμεσα στο 2900 και στο 2300 π.Χ., καταλάμβανε μία έκταση μεγαλύτερη των οκτακοσίων στρεμμάτων, γεγονός που  προσδίδει, στο οικιστικό σύνολο, χαρακτήρα πόλης.

Ο αρχικός πυρήνας της Μάνικας εντοπίζεται σε έναν χαμηλό λοφίσκο και με το πέρασμα του χρόνου ο οικισμός επεκτείνεται, καταλαμβάνοντας έως και το σημερινό ακρωτήριο. Η αρχαιολογική έρευνα απέδειξε, ότι μεγάλο μέρος της πρωτοελλαδικής Μάνικας καλύπτεται από τα νερά του Ευρίπου. Η μεγάλη ανάπτυξη της πρωτοελλαδικής πόλης οφείλεται στην ανάπτυξη της κατεργασίας των μετάλλων, κυρίως χαλκού και αργύρου, στην εξειδίκευση της παραγωγής εργαλείων οψιανού (ηφαιστειογενές υλικό από το οποίο κατασκευάζονταν εργαλεία κατά τους τελευταίους νεολιθικούς χρόνους και κατά την εποχή του χαλκού) και στο διαμετακομιστικό θαλάσσιο εμπόριο, που ασκούσε ένα ικανό μέρος των κατοίκων της. 

Ο αρχαιολογικός χώρος της Μάνικας, κοντά στη σημερινή Χαλκίδα. Ο πλέον οργανωμένος ευβοϊκός οικισμός κατά την Περίοδο του Χαλκού. 3.200 – 1050 π.Χ.

 Μία άλλη έκπληξη, που επιφύλασσε η αρχαιολογική έρευνα στη Μάνικα, εντοπίζεται στην κανονικότητα, που παρουσιάζει η ρυμοτομική διάταξη του οικισμού, άγνωστη σε παρόμοια οικιστικά σύνολα της ίδιας εποχής. Οι δρόμοι έχουν προσανατολισμό βόρειο-νότιο, ανατολικό-δυτικό. Είναι βέβαια παρακινδυνευμένο να υποθέσουμε ότι αυτό οφείλεται σε μία οργανωμένη προσπάθεια πολεοδομικής συγκρότησης του οικισμού, χωρίς όμως και να αποκλείουμε κάτι παρόμοιο.

Οι οικισμοί της ίδιας περιόδου που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή της Χαλκίδας, στις θέσεις Άγιος Στέφανος, Κακή Κεφαλή, Πέι και Δοκός χαρακτηρίζονται σαν δορυφόροι του οικισμού της Μάνικας, η όποια, όπως φαίνεται, διαδραματίζει έναν ηγετικό ρόλο ελέγχοντας τις μικρές κοινότητες γύρω από αυτή.
Η Μάνικα, από την πλειονότητα των ερευνητών, θεωρείται ως η προϊστορική Χαλκίδα. Σύμφωνα μάλιστα με την άποψή τους, η μεγάλη εξειδίκευση των κατοίκων στη μεταλλουργία και στο εμπόριο του χαλκού συνετέλεσε στο να πάρει η πόλη το όνομα «Χαλκίς» ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ.. 

Ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη από τον αρχαιολογικό χώρο της Μάνικας.

 Ο ισχυρισμός αυτός στηρίζεται στο γεγονός ότι το όνομα «Χαλκίς» (που προέρχεται από τη λέξη χαλκός) είναι προελληνικό και μάλιστα ανατολικής προέλευσης, αφού το μέταλλο αυτό ήταν γνωστό στους ανατολικούς λαούς από την 6η χιλιετία π.Χ.. Έτσι η υπόθεση, που τεκμηριώνεται με την παράλληλη παράθεση γλωσσολογικών και αρχαιολογικών στοιχείων, θεωρεί ότι η ονομασία «Χαλκίς» δεν θα μπορούσε να είχε δοθεί σε καμία άλλη περίοδο της ιστορίας της πόλης παρά μόνο στην πρώιμη χαλκοκρατία, που η χρήση του χαλκού βρίσκεται στο αποκορύφωμά της.

Η εγκατάλειψη του οικισμού της Μάνικας αρχίζει κατά την ύστερη πρωτοελλαδική περίοδο και πιθανότατα οφείλεται στη μετάβαση από μία ανοικτή εμπορική οικονομία σε μία πιο κλειστή οικονομία, βασισμένη αποκλειστικά στην  εκμετάλλευση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας κατά τη Μεσοελλαδική περίοδο (2000-1650 π.Χ.).
Αν και ο οικισμός της Μάνικας συνέχισε να υφίσταται, περιορισμένος στην περιοχή του ακρωτηρίου, αυτή την περίοδο, άλλοι οικισμοί αναπτύχθηκαν στο τέλος της πρώιμης χαλκοκρατίας στην περιοχή. Οι κυριότεροι από αυτούς έχουν εντοπισθεί στο Δοκό, στην Αγία Ελεούσα, στον Μπαταριά και στην Κακή Κεφαλή. Πρόκειται για κλειστές κοινωνίες, που βασίζονται οικονομικά στη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία προσαρμοσμένες στις ανάγκες της συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής, που χαρακτηρίζεται ως ο μεσαίωνας της εποχής του χαλκού.

Ερευνητική επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο της Μάνικας, μικρών μαθητών του Ευβοέα εκπαιδευτικού, ερευνητή και συγγραφέα Δημήτρη Μπαρσάκη.

 Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε και στις λαϊκές δοξασίες με το σχήμα της χερσονήσου της Μάνικας, που άλλοι ταυτίζουν με  το απολίθωμα του χεριού ενός δράκου, ενώ άλλοι αναγνωρίζουν σ’ αυτό το αποτύπωμα που άφησε το χέρι του Δία στη γη όταν προσπαθούσε να αρπάξει τον Γανυμήδη.

Οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Εύβοιας κατά τη Χαλκοκρατία ήταν εκτός της Μάνικας στη Χαλκίδα, αυτές του Ληλαντίου πεδίου, των Ψαχνών και της Ερέτριας. Παράλληλα σε ολόκληρη την έκταση της Εύβοιας είχαν αναπτυχθεί αρκετοί οικισμοί (Ωρεοί, Αιδηψός, Αλιβέρι κ.α.) οι κάτοικοι των οποίων προφανώς ευημερούσαν εκμεταλλευόμενοι τα αγαθά της ευβοϊκής φύσης (εύφορη γη, ορυκτός πλούτος, πλούσια δάση, κυνήγι, ψάρεμα κ.α.). 

Χαλκίδα: Το πανάρχαιο όνομα της όμορφης Ευβοϊκής πρωτεύουσας έχει άμεση σχέση με την Εποχή του Χαλκού.

 Η ευημερία αυτή των προϊστορικών κατοίκων της Εύβοιας φαίνεται και από τον προηγμένο, για την εποχή, πολιτισμό, που είχε αναπτυχθεί στο νησί. Αυτό αποδεικνύουν τόσο τα ευρήματα, όσο και οι ενδείξεις επικοινωνίας των Ευβοέων με τους άλλους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου.

Το περιεχόμενο του site αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο, των διάφορων συντακτών των κειμένων και των κατόχων των φωτογραφιών. Οποιαδήποτε πληροφορία (κείμενο, εικόνες) περιέχεται στο site μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για προσωπική, μη εμπορική χρήση. Είναι παράνομη η αντιγραφή, αναπαραγωγή, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, μέρους ή του συνόλου των περιεχομένων του site χωρίς την προηγούμενη έγγραφη συγκατάθεση των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο.