16. ΕΥΒΟΪΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ: ΧΑΛΚΙΔΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

Αλέξανδρου Καλέμη

 Πολλές ήταν, όπως προαναφέραμε, οι αποικίες των Ευβοέων στην Ιταλία και τη Σικελία. Η παλιότερη ευβοϊκή εγκατάσταση στην Ιταλία, γνωστή στους Έλληνες από τα Μυκηναϊκά ήδη χρόνια, είναι αυτή που έγινε με τη μορφή εγκατάστασης εμπορικού σταθμού από Χαλκιδείς και Ερετριείς στο νησί Πιθηκούσες, κοντά στην Ετρουρία και απέναντι στην Καμπανία της Β. Ιταλίας.

Η αύξηση των συναλλαγών με τα περιζήτητα στην Ιταλία ελληνικά προϊόντα έφερε πλήθος αποίκων στις Ιταλικές ακτές, όπου ιδρύθηκε από Χαλκιδείς και Κυμαίους, αυτή τη φορά, η αποικία που ονομάστηκε από τους τελευταίους, Κύμη. Θα πρέπει εδώ να εξηγήσω πως οι απόψεις των ερευνητών διίστανται σε ότι αφορά τον όρο «Κυμαίοι». Ο Στράβων, που καταγράφει με μεγαλύτερες λεπτομέρειες την ιστορία του συγκεκριμένου αποικισμού, κατ’ άλλους αναφέρεται στην Αιολική Κύμη των μικρασιατικών παραλίων (ευβοϊκή αποικία), ενώ κατ’ άλλους στην Ευβοϊκή Κύμη, της οποίας η ύπαρξη κατά την αρχαιότητα δεν έχει τεκμηριωθεί ακόμη. 

Η Κύμη της Αιολίας, ο αρχαιολογικός χώρος της οποίας έγινε επισκέψιμος το 2006 μετά την ολοκλήρωση των ανασκαφών από τους Τούρκους, θεωρείται μία από τις παλαιότερες αποικίες των Ευβοέων. Κατά τον Στράβωνα οι Κυμαίοι της Αολίας συνεργάστηκαν με τους Χαλκιδέους στη δημιουργία της Ιταλικής Κύμης. Οι φωτογραφίες είναι από την επίσκεψή μας στην Αιολική Κύμη ένα χρόνο πριν ο χώρος γίνει και επίσημα επισκέψιμος.

 Είτε έτσι είτε αλλιώς πάντως η ιταλική Κύμη ιδρύθηκε το 754 π.Χ. και υπήρξε από τις πιο σημαντικές ελληνικές αποικίες της αρχαιότητας και κατά πολλούς η κοιτίδα του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο ισχυρισμός αυτός κάθε άλλο παρά αβάσιμος είναι αφού εδώ καθιερώθηκε και από εδώ διαδόθηκε το περίφημο χαλκιδικό (κυμαϊκό κατ’ άλλους) αλφάβητο. Το αλφάβητο αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο πρόγονος του λατινικού αλφαβήτου το οποίο σήμερα έχει κυριαρχήσει ως διεθνής σχεδόν κώδικας γραπτής επικοινωνίας.  

Σχέδιο του αρχαιολογικού χώρου της Αιολικής Κύμης, επίσημα αναρτημένο στην περιοχή από το τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού.  

Τα οκτώ τουλάχιστον γράμματα όλων των λατινογενών σημερινών γλωσσών είναι τα ίδια με τα αντίστοιχα του χαλκιδικού αλφαβήτου. Αυτά είναι τα C, D, F, L, P, R, S, και Χ (με την προφορά κσ). Θα έπρεπε, στο σημείο αυτό να υπενθυμίσω μια προηγούμενη αναφορά μου, πως το Χαλκιδικό αλφάβητο προήλθε από επεξεργασία και δανεισμούς από το Φοινικικό αλφάβητο. 

Απόρροια επίσης δανεισμών εκ του Φοινικικού αλφαβήτου ήταν όλα τα ελληνικά αλφάβητα (Κρητικό, Ιωνικό, Κορινθιακό αλλά και Χαλκιδικό). Η παραλαβή του Φοινικικού αλφαβήτου από τους Χαλκιδείς θα πρέπει να έγινε πριν το 1000 π.Χ. Τα γράμματα Α, Ε, Ο και Υ τα μετέτρεψαν οι Χαλκιδείς σε φωνήεντα, επινόησαν τα διπλά γράμματα Ψ, Χ(κς), μετέτρεψαν το φοινικικό ΤΕΤ σε Θ και έκαναν πολλές άλλες σημαντικές βελτιώσεις.

Η Κύμη (Cuma) της Καμπανίας (Ιταλία) θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες αποικίες των Ευβοέων. Στον αρχαιολογικό χώρο, που κάποτε απλωνόταν η Κύμη πριν την καταστροφή της, υπάρχουν αρχαίες επιγραφές αναφερόμενες στους Ευβοείς. Μία από αυτές είναι η εικονιζόμενη (πάνω) με απόσπασμα κειμένου από τον Αινεία του Βιργιλίου.

Είναι αυτονόητη φυσικά η σημασία της καθιέρωσης και διάδοσης του Χαλκιδικού αλφαβήτου για την έκτοτε εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού. Σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της Κύμης (βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Νάπολης που την διαδέχθηκε) εκτίθενται αρχαίες επιγραφές με κείμενα του Βιργιλίου στα οποία εκφράζονται ευχαριστίες προς τους Ευβοείς για την παροχή του πολύτιμου αυτού πολιτιστικού εργαλείου. Αυτό είναι μόνο ένα από τα στοιχεία που υποδηλώνουν το μέγεθος της προσφοράς πολιτισμού, που εξήγαγε η Εύβοια στον υπόλοιπο κόσμο μέσω των αποικιών της.

Η Ιταλική Κύμη διέπρεψε σε όλους τους τομείς του πολιτισμού (εμπόριο, τέχνες, ναυτιλία). Η αγάπη των Κυμαίων για τη θάλασσα φαίνεται από τα νομίσματα της Ιταλικής Κύμης, που απεικονίζουν δελφίνια. Το αρχαιότερο πάντως νόμισμα της Κύμης, που σώζεται, χρονολογείται από 500 π.Χ. και απεικονίζει κεφάλι λιονταριού ανάμεσα σε δύο αγριογούρουνα. Αργότερα η Κύμη μετά από κοινή νίκη της με τις Συρακούσες κατά των Ετρούσκων, έκοψε νόμισμα με την παράσταση της νύμφης Κύμης ή της Αρέθουσας.

Την Κύμη που για αιώνες διατηρούσε πολιτιστικές σχέσεις με την μητρόπολη Χαλκίδα, διαδέχθηκε η γνωστή μας σύγχρονη Νάπολη (νέα–πόλη). Άμεση σχέση με τους Ευβοείς είχαν και οι λαμπρές ρωμαϊκές πόλεις Πομπηία και Ηράκλειο, που καταστράφηκαν ολοσχερώς από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Αναπαραστάσεις πανάρχαιων επιγραφών (8^ου π.Χ. αι.) με στοιχεία του χαλκιδικού αλφαβήτου. Στην πάνω πρόκειται για την επιγραφή της ληκύθου του Ταταίου. Βρέθηκε στην Κύμη (Ιταλία) και χρονολογείται στα τέλη του 8^ου αι. π.Χ. Η μετάφραση της επιγραφής είναι: «Είμαι η λήκυθος του Ταταίου. Να τυφλωθεί όποιος με κλέψει».

 Οι αποικίες των Χαλκιδέων όμως στη Ν. Ιταλία και τη Σικελία ήταν αρκετές. Το 734 π.Χ. ίδρυσαν την Νάξο της Σικελίας. Μια πόλη που είχε ιστορική συνέχεια μέχρι σήμερα και που είχαμε την τύχη να επισκεφθούμε. Μας εντυπωσίασε η υποδοχή μας (ως Ευβοείς) στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης, όπου η Εύβοια προβάλλεται ιδιαιτέρως ως η αρχαία πολιτισμική πατρίδα των Σικελών.

Εκτός των άλλων πόλεων οι Χαλκιδείς ίδρυσαν το 730 π.Χ. το Ρήγιο (Reggio) στο νοτιότατο άκρο της Ιταλίας (Καλαβρία). Ο Στράβων μας παραδίδει πως πήγαν εκεί οδηγημένοι από χρησμό του μαντείου των Δελφών. 

Το περιεχόμενο του site αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο, των διάφορων συντακτών των κειμένων και των κατόχων των φωτογραφιών. Οποιαδήποτε πληροφορία (κείμενο, εικόνες) περιέχεται στο site μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για προσωπική, μη εμπορική χρήση. Είναι παράνομη η αντιγραφή, αναπαραγωγή, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, μέρους ή του συνόλου των περιεχομένων του site χωρίς την προηγούμενη έγγραφη συγκατάθεση των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο.