Εποικισμός της Εύβοιας με αλβανόφωνους Έλληνες.

Το Αλβανικό στοιχείο άρχισε να κάνει αισθητή την παρουσία του στον ελληνικό χώρο μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ. Αττική, Βοιωτία, Ύδρα, Εύβοια και αρκετές ακόμη περιοχές της μεσημβρινής Ελλάδας συμπληρώθηκαν από πληθυσμούς Αρβανιτών.

Στην Εύβοια (κυρίως στο νότο της), οι Αρβανίτες εμφανίζονται μεμονωμένα πριν από το 1370. Το 1402 όμως και συγκεκριμένα στις 20 Απριλίου αυτής της χρονιάς, εκδίδεται ψήφισμα της Ενετικής Γερουσίας, που καλεί Αρβανίτες να εγκατασταθούν σε ερημωμένες ή ημιερημωμένες περιοχές της Καρυστίας. Οι Αρβανίτες σε αντάλλαγμα της μετανάστευσής τους έπαιρναν κλήρο από τα δημόσια κτήματα και απαλλαγή από φόρους και αγγαρείες, με την υποχρέωση να διατηρεί η κάθε οικογένεια ένα άλογο και τα άρρενα μέλη της να πηγαίνουν στον πόλεμο όποτε χρειαζόταν. Ο πρώτος μεγάλος εποικισμός της Ν. Εύβοιας από Αρβανίτες, έγινε το 1402 για να επακολουθήσει και ένας δεύτερος το 1425.

Οι Αρβανίτες συμμετείχαν ολόψυχα στην Ελληνική Επανάσταση....

Οι Ενετοί επέλεξαν την λύση του εποικισμού αυτής της περιοχής, γιατί ήταν δυσκολοκαλλιέργητη και γιατί οι εποικιστές Αρβανίτες ήταν ακτήμονες και φτωχοί. Τους Ενετούς μιμήθηκαν αργότερα και οι Τούρκοι γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα, όταν παρακίνησαν Αρβανίτες της Αττικής να έλθουν μέσω Καρύστου στη νότια Εύβοια και να εγκατασταθούν σε χωριά έρημα ή να συμπληρώσουν περιοχές με ελάχιστους κατοίκους.

Συνολικά οι Αρβανίτες, που ήλθαν στην Εύβοια τον 15ο αιώνα μ.Χ., υπολογίζονται μεταξύ 8.000 και 10.000. Στις περιοχές, που εγκαταστάθηκε ο αρβανίτικος πληθυσμός, έγινε συγχώνευση των νέων κατοίκων με το προϋπάρχον ελληνικό στοιχείο. Πολλά χωριά της νότιας Εύβοιας πήραν τα ονόματά τους από τους Αρβανίτες εποικιστές τους και τα διατήρησαν μέχρι πρόσφατα. Για παράδειγμα το σημερινό Βέλος, ονομαζόταν Βελούσια, η Ζωοδώχος Πηγή, Ρεούζι, το Ακταίο, Σκουάση, ο Λοφίσκος, Βούζι, το Νεοχώρι, Λάλα, η Δάφνη, Βαρυμπόμπη κ.ο.κ.

Βέλος

Η αρβανίτικη γλώσσα, μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, μιλιόταν σε πολλά χωριά της νότιας Εύβοιας, ταυτόχρονα με την ελληνική, λόγω της μη συχνής επικοινωνίας τους  (έλλειψη ικανοποιητικών μέσων συγκοινωνίας) με την υπόλοιπη Ελλάδα. Σιγά-σιγά όμως μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, το τελευταίο αυτό γνώρισμα των εποικιστών της Καρυστίας, άρχισε να εκλείπει.

Θα πρέπει να σημειώσουμε, πως στον τελευταίο εποικισμό της Εύβοιας από Αρβανίτες της Αττικής συμπεριλήφθηκε η περιοχή από το Αυλωνάρι και το Αλιβέρι έως την εσχατιά της Όχης, με εξαίρεση τις πόλεις Αυλωνάρι, Αλιβέρι, Κάρυστο, Πλατανιστό, Αντιά και Μαρμάρι.

Καγκαδαίοι

Στην αλβανοεποικισμένη περιοχή της νότιας Εύβοιας, εγκαταστάθηκαν κατά το διάστημα αυτό (1425-1821) και ίδρυσαν μικρούς οικισμούς, πολλοί γηγενείς από περιοχές της Καρυστίας, δίδοντας τα οικογενειακά τους ονόματα ή επίθετα: Καλλιανοί, Καλλέργου, Λεωνωσαίοι, Τζενναίοι, Βαρελαίοι, Καγκαδαίοι, Καραλήδες, Ραπταίοι, Στουπαίοι, Τσακαίοι, Γαβαλάς κ.α.   

Καραλήδες

 

Ποιοι είναι οι Αρβανίτες

Επειδή είδαμε σε πολλές περιοχές της Ν. Εύβοιας, να αναφέρονται εποικισμοί από πληθυσμούς Αρβανίτικης προέλευσης (αλβανόφωνους κυρίως) και επειδή η ιστορική κατάρτιση στην εποχή μας έχει καταντήσει προνόμιο ελαχίστων ανθιστάμενων στις made in USA χυδαίες και παιδαριώδεις διαστρεβλώσεις, αισθανόμαστε την ανάγκη να γράψουμε λίγες λέξεις για τη ελληνικότητα του αρβανίτικου στοιχείου και για τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ Αλβανού και Αρβανίτη. Είναι αυτή η διαφορά, που φάνηκε σε πολλές φάσεις της ιστορίας των Βαλκανίων από την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μέχρι και τις μέρες μας.

Και πρώτα-πρώτα οι ίδιες οι λέξεις. Το «Αλβανός» προέκυψε από το Αλβανό όρος (Albanum mons), τη ψηλότερη κορυφή του Λατίου, που απέχει περί τα 20 χλμ. από τη Ρώμη. Το «Αρβανίτης» προέρχεται από το Αρβώνιος ή Αρβωνίτης, που υποδηλώνει τον κάτοικο της Αρβώνος, όπως αναφέρεται από το Στέφανο Βυζάντιο ή Άρβωνος όπως μας λέει ο Πολύβιος. Η Άρβων ήταν πόλη της Ιλλυρίας και οι εξ αυτής κατερχόμενοι προς την Ελλάδα ονομάσθηκαν σταδιακά Αρβανίτες. Σε κανένα μέρος της Ελλάδας οι αλβανόφωνοι δεν ονόμασαν ούτε ονομάζουν τους εαυτούς τους Αλβανούς, γιατί από πολύ παλιά είχαν συνείδηση ελληνικής καταγωγής. Η συνείδηση αυτή προήλθε από την προφορική τους παράδοση, πως ήταν κατά τη γλώσσα εξαλβανισμένοι Έλληνες, όπως είναι άλλωστε οι περισσότεροι Τόσκηδες, οι Αλβανοί δηλαδή που κατοικούν νότια του ποταμού Γενούσου (Σκούμπη), ο οποίος είναι το φυσικό όριο του Ελληνικού και του Ιλλυρικού κόσμου.

Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας είναι γεγονός, πως πολλοί από τους Αλβανούς των βόρειων κυρίως περιοχών εξισλαμίσθηκαν σε αντίθεση με τους Αρβανίτες πάνω στους οποίους στηρίχθηκε ο απελευθερωτικός αγώνας του έθνους μας.

Ειδικότερα για τους Αρβανίτες της Εύβοιας ο Σ. Ι. Καργάκος στο βιβλίο του «Αλβανοί-Αρβανίτες-Έλληνες» (Αθήνα 1999 - εκδόσεις Σιδέρη) γράφει χαρακτηριστικά:

«...Ωστόσο οι Αλβανοί της Αττικής και της Βοιωτίας άντεξαν στον εξισλαμισμό και παρέμειναν πιστοί στην Ορθοδοξία, από μια διάθεση διαφορετικότητας προς τους υπόλοιπους Αλβανούς. Αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα, που ίσως ήταν συστατικό ελληνικής καταγωγής, τους έκανε να χρησιμοποιούν το έντονα διαφοροποιητικό «Αρβανίτης», που παραπέμπει στην Άρβωνα ή Αρβώνα και όχι το Αλβανός. Οι Αρβανίτες αυτοί εξακτινώθηκαν στην Εύβοια και στα πέριξ νησιά και σταδιακά εξελίχθηκαν σε φοβερούς ναυτικούς, κάτι που αποδεικνύει ακόμη περισσότερο τη μακρινή ελληνική ρίζα τους. Άλλωστε οι Αρβανίτες της Αττικής, της Βοιωτίας και της Εύβοιας θα μπορούσαν να αποδείξουν τη μη ελληνικότητά τους κατά την επανάσταση του 1821. Όχι μόνο δεν πολέμησαν στο πλευρό των Τούρκων, όπως πολλοί από τους Αλβανούς των βορείων περιοχών, αλλά αυτοί κυρίως υπό τον Μελέτη Βασιλείου πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση και απελευθέρωσαν την Αθήνα...».

Με αυτά λοιπόν αλλά και με μια απλή σκέψη συνάγεται το συμπέρασμα, πως οι Αρβανίτες της Νότιας Εύβοιας συνετέλεσαν, μετά τους εποικισμούς, στην ενίσχυση της ελληνορθόδοξης συνείδησης των κατοίκων της.

Αλέξανδρος Καλέμης

Από το βιβλίο των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο

"Εύβοια Σκύρος. Ιστορική περιήγηση".