11. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΥΛΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Αλέξανδρου Καλέμη

«...Οι δ΄ Εύβοιαν έχον μένεα πνείοντες Άβαντες, Χαλκίδα τ΄ Ερέτριάν τε πολυστάφυλλον θ΄ Ιστίαιαν, Κήρινθον τ΄έφαλον Δίου τ΄ αιπύ πτολίεθρον, οι τε Κάρυστον έχον ηδ΄ οι Στύρα ναιετάασκον, των αυθ ηγεμόνευ΄Ελεφήνωρ, όζος Άρηος, Χαλκωδοντιάδης, μεγαθύμνων άρχος Αβάντων...».

Έτσι μας περιγράφει ο μεγάλος Όμηρος τη συμμετοχή της Εύβοιας στην ελληνική εκστρατεία ενάντια στη Τροία, γνωρίζοντάς μας με τον γενναίο λαό των Αβάντων. Οι Άβαντες λοιπόν, σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν τολμηροί και γρήγοροι πολεμιστές. Χρησιμοποιούσαν δόρατα για μάχες «εκ του συστάδην» και επειδή αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να έρχονται στα χέρια με τον εχθρό «όπισθεν κομόωντες», που σημαίνει, ότι είχαν μόνο πίσω μαλλιά αφού ξύριζαν τα μπροστινά. Ο Πλούταρχος μας εξηγεί ως εξής αυτή τη συνήθεια «... όπως μη παρέχοιεν εκ των τριχών αντίληψιν τοις πολεμίοις...», δηλαδή για να μη δίνουν τη δυνατότητα στους εχθρούς τους κατά τη διάρκεια της μάχης να τους πιάνουν από τα μαλλιά.

 Οι αιολικής καταγωγής Άβαντες κατοίκησαν στην Εύβοια την περίοδο 1600-1400 π.Χ., αφού εκτόπισαν τον ήπιο λαό των Πελασγών. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ε. Βρανόπουλο, οι πρώτοι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Εύβοια ήταν Ίωνες πριν από το 2.000 π.Χ. Σύμφωνα πάντως με τον ισχυρισμό του Πλουτάρχου, ο οποίος χαρακτηρίζει τον Χαλκώδοντα ως βασιλιά όλων των Ευβοέων, οι Άβαντες ήταν ο παλιότερος λαός της Εύβοιας.

Μετά την αναστάτωση, που επικράτησε μετά τον Τρωικό πόλεμο, περισσότεροι Ίωνες εγκαταστάθηκαν, κυρίως στην Κεντρική Εύβοια, μαζί με τους Κουρήτες, οι οποίοι διέδωσαν στο νησί την κατεργασία του χαλκού και των άλλων μετάλλων. Παράλληλα με τους Ίωνες της Κεντρικής Εύβοιας, στο Βόρειο τμήμα του νησιού εγκαταστάθηκαν οι θεσσαλικής καταγωγής Ελλοπιείς και στο Νότιο οι πελασγικής καταγωγής Δρύοπες. Ως κάτοικοι επίσης της Εύβοιας αναφέρονται και οι Λέλεγες.
Σύμφωνα με αναφορές του Στράβωνα, η Κάρυστος και τα Στύρα κατοικήθηκαν από λαούς προερχόμενους από την Τετράπολη του Μαραθώνα.

Οι Δωριείς δεν απετέλεσαν εμπόδιο στην πολιτιστική εξέλιξη της Εύβοιας, όπως συνέβη σε άλλες ελληνικές περιοχές. Αυτό μας δείχνει και ο χάρτης των διαλέκτων, όπου η Εύβοια περιλαμβάνεται στην ιονική πολιτισμική επιρροή.

 Θα πρέπει  να επισημάνω πως η Εύβοια δεν υπέστη εισβολή από τους «πολεμιστές του σιδήρου» Δωριείς και ως εκ τούτου δεν επλήγη από τις επιπτώσεις της αναστάτωσης, που επεκράτησε, την περίοδο αυτή στην υπόλοιπη Ελλάδα. Το γεγονός αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να προηγηθεί, στο επίπεδο πολιτισμικής εξέλιξης, της υπόλοιπης Ελλάδας.

Η επίκαιρη γεωγραφική θέση της Εύβοιας, που χρησίμευε ως διαμετακομιστικός σταθμός για τους μετακινούμενους προς και από την Ανατολή, Βορά ή Νότο σε συνδυασμό με τα πλουσιότατα σε αλιεύματα παράλια, τα πυκνόφυτα δάση της και τις ευφορότατες πεδιάδες της, βοήθησε στην οικονομική και ως εκ τούτου στην πολιτισμική ανάπτυξη του νησιού από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού της 2^ης χιλιετίας π.Χ., (την Mυκηναϊκή περίοδο δηλαδή), φαίνεται πως η Εύβοια ήταν χωρισμένη σε μικρά ανεξάρτητα βασίλεια. Η περιοχή ακριβώς βόρεια της σημερινής Χαλκίδας ήταν το κέντρο αξιόλογου βασιλείου του 14ου -13ου αιώνα π.Χ., που είχε σχέσεις με το μεγάλο ανακτορικό κέντρο των Θηβών στη Βοιωτία. Σε αυτό υπαγόταν και η περιοχή του Ληλάντιου πεδίου, όπου υπήρχε ο μυκηναϊκός οικισμός της Ξερόπολης-Λευκαντί. H πλούσια περιοχή της Κύμης, αποκομμένη από ψηλά βουνά, αποτελούσε πιθανόν την έδρα άλλου βασιλείου, ενώ άλλο πρέπει να αναζητηθεί στην περιοχή των Πολιτικών-Ψαχνών, στα βόρεια της Χαλκίδας. Το ίδιο ισχύει και για τον ευβοϊκό Βορά και Νότο (Ιστιαία, Ωρεός, Κάρυστος κτλ.).
Στα παραπάνω συμπεράσματα οδηγούμαστε από τις μέχρι σήμερα ανασκαφές μυκηναϊκών θολωτών και θαλαμωτών τάφων σε όλη την έκταση του νησιού.

Στη μικρή χερσόνησο της Ξερόπολης (Λευκαντί Χαλκίδας) η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σημαντικότατα ευρήματα της Μυκηναϊκής Περιόδου, κατά την οποία στην τοποθεσία αυτή είχε αναπτυχθεί αξιόλογος οικισμός.

 Γύρω στα τέλη του 12ου ή στις αρχές του 11ου αι. π.Χ. ο μυκηναϊκός κόσμος της Ελλάδος, και φυσικά της Εύβοιας, όδευε γοργά προς την παρακμή. Είναι η εποχή των μετακινήσεων ελληνικών φύλων μέσα στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Οι πληθυσμιακές μεταβολές και κοινωνικές επιρροές, κυρίως από τους αιολόφωνους Άβαντες, που δέχθηκε η Εύβοια, αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ο νέος πληθυσμός, που προέκυψε κατά τον 10^ο-9^ο αιώνα π.Χ., δεν είχε πια δεσμούς με τα παλαιά μυκηναϊκά κέντρα και είχε διαφορετική κοινωνική δομή, από εκείνα. Αυτήν την εποχή παρατηρείται μια διάσπαρτη, μεμονωμένη οίκηση, καθώς και η ύπαρξη μεμονωμένων αψιδωτών οικιών, όπως το σημαντικό παράδειγμα, που έχουμε από την Τούμπα στο Λευκαντί.  

Μερικά από τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της Ξερόπολης (Λευκαντί Χαλκίδας), που φιλοξενούνται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ερέτριας. 

 Τα τέλη του 9ου π.Χ. αιώνα σηματοδοτούν την αρχή σημαντικών πολιτικών γεγονότων για την περιοχή. Ο βασιλιάς της Χαλκίδας Αμφιδάμαντας βρίσκει το θάνατο, σύμφωνα με την παράδοση, σε μια ναυμαχία ενάντια στους Ερετριείς. Οι νεκρικοί αγώνες, προς τιμήν του αδικοχαμένου βασιλιά, διοργανώθηκαν με μεγαλοπρέπεια και μάλιστα σε αυτούς έλαβαν μέρος, σύμφωνα με έναν σχολιαστή του Πλουτάρχου, ο Όμηρος και ο Ησίοδος με νικητή τον τελευταίο. Ο θάνατος του Αμφιδάμαντα σήμανε και το τέλος της βασιλείας για τη Χαλκίδα, αλλά και για την υπόλοιπη Εύβοια, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης.   

Θολωτός Μυκηναϊκός τάφος. Βρίσκεται στην περιοχή του Κατακαλού Αλιβερίου.

 Το περιεχόμενο του site αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο, των διάφορων συντακτών των κειμένων και των κατόχων των φωτογραφιών. Οποιαδήποτε πληροφορία (κείμενο, εικόνες) περιέχεται στο site μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για προσωπική, μη εμπορική χρήση. Είναι παράνομη η αντιγραφή, αναπαραγωγή, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, μέρους ή του συνόλου των περιεχομένων του site χωρίς την προηγούμενη έγγραφη συγκατάθεση των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο.