Η ΕΥΒΟΙΑ ΣΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΣΤΑΝΤΩΝ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

Γράφει ο π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός

Ομότιμος Καθηγ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Τον 19ο αιώνα οργανώθηκε και αναπτύχθηκε, από τα πρώτα επαναστατικά χρόνια, η δράση των μισσιοναρίων (ιεραποστόλων) του Προτεσταντισμού στον ιστορικό ελληνικό  χώρο. Με την υποστήριξη των δυτικών δυνάμεων, και μάλιστα της Βρετανίας, ανέπτυσσαν τη δράση τους, πού απέβλεπε στον εκπροτεσταντισμό, και μέσω αυτού στον εκδυτικισμό, του μικρού ελληνικού κράτους και την πρόσδεσή του στο άρμα της Δύσεως, για να καταλήξει σε προτεκτοράτο της τότε κυρίαρχης δύναμης, της Αγγλίας, και σήμερα «Νομαρχία» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Δράση της στη Νέα Ζηλανδία

Η κίνηση αυτή του Προτεσταντισμού έλαβε τον χαρακτήρα μιας παγκόσμιας εκστρατείας με κίνητρα θεολογικά, ομολογιακά, πολιτικά και πολιτιστικά. Κυρίως όμως ήταν καρπός της ισχυρής αφύπνισης του αγγλοαμερικανικού Προτεσταντισμού, με υπόβαθρο μεθοδιστικό-ευσεβιστικό. Ήταν μια άρτια οργανωμένη προσπάθεια για την «εκχριστιάνιση» και τον εκπολιτισμό του κόσμου, με βάση βέβαια τις κρατούσες στην αγγλοαμερικανική κοινωνία προϋποθέσεις. Σ’ αυτό το πρόγραμμα-σχέδιο συμπεριλήφθηκε και ο ελλαδικός χώρος.

Οι πρώτοι μισσιονάριοι του Προτεσταντισμού εμφανίστηκαν στην Ελλάδα γύρω στο 1821. Προηγήθηκαν φυσικά εξερευνητικές περιοδείες και ακολούθησαν προς το τέλος της Επανάστασης μόνιμες εγκαταστάσεις. Ένας μεγάλος αριθμός ευρωπαίων και αμερικανών μισσιοναρίων εισέβαλε στη ζωή του ελληνικού Έθνους, διότι κάθε μισσιονάριος περιβαλλόταν συνήθως από ένα μικρό επιτελείο, με τις συζύγους και τα τέκνα τους, που ανέπτυσσαν ενεργό δραστηριότητα. Η προτεσταντική αυτή επιχείρηση διέθετε όλα τα σύγχρονα μέσα της συστηματικά οργανωμένης ιεραποστολής. Την κατεύθυναν και ενίσχυαν εύρωστες ιεραποστολικές Εταιρείες (Societies) αλλά και οι ίδιες οι εκκλησίες – ομολογίες της προτεσταντικής οικογένειας. Παρόλο δε που για ευνόητους λόγους δεν ομολογείτο, υπήρχε και η συμπαράσταση, με ποικίλα μέσα, και των κυβερνήσεων των χωρών τους, αφού με αυτούς εξομαλυνόταν ο δρόμος για την επιτυχία και των σχετιζόμενων με την τύχη της Ανατολής πολιτικών σχεδίων. Οι θρησκευτικές επιδιώξεις των προτεσταντών και στην Ελλάδα έβαιναν παράλληλα με τις επιδιώξεις της δυτικής πολιτικής στο μεσογειακό χώρο. Με τη δράση τους προβαλλόταν το έθνος τους και οι πολιτικοδιπλωματικοί στόχοι  του.

Οι μισσιονάριοι δεν έπαυαν να είναι Άγγλοι, Γερμανοί ή Αμερικανοί. Τους πολιτικούς τους οραματισμούς για την Ελλάδα, για να περιορισθούμε σε μια μαρτυρία, διετύπωσε επιγραμματικά ο άγγλος μισσιονάριος B. BARKER το 1827: «Η στιγμή αυτή είναι η καλύτερη για δραστηριότητα των ιεραποστολικών και βιβλικών Εταιρειών σ’ ένα Έθνος, το οποίο όπως αρχίζει να εξασφαλίζει την ανεξαρτησία και την ασφάλεια του, αρχίζει να σκέπτεται και με ποιάν εκκλησία πρέπει να συνταχθεί». Ειδικότερα για τους αμερικανούς υπογραμμίζει ο καθηγητής του MARBURG Γερμανίας (τον 20ο αιώνα) PETER KAWERAU: «Αληθινή θρησκεία της βίβλου και αμερικανικός πολιτισμός (γρ. αμερικανική πολιτική) ήταν κατά βάση το αυτό… Εξάπλωση της βίβλου σημαίνει συγχρόνως και εξάπλωση αμερικανικών τάσεων και τρόπου ζωής, των οποίων συνισταμένη ήταν η ελευθερία. Εκείνος που δεχόταν την υπεροχή της Αμερικής, έπρεπε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν δημιούργημα από τον Θεό, όργανο με το οποίο εκείνος μπορούσε να επιτύχει τους σκοπούς του. Φορέας δε αυτών των σκοπών ήταν η Ιεραποστολή». Ο δυτικός μεσσιανισμός σε όλη την μεγαλοπρέπειά του!...

Είναι όμως ενδιαφέρον ότι στους σχεδιασμούς αυτούς των μισσιοναρίων εντάχθηκε και η όμορφη Εύβοια, με μια ειδικότερη αποστολή, να χρησιμοποιηθεί ως βάση για τον εκπροτεσταντισμό-εκδυτικισμό της αιματοβαμμένης Ελλάδας.

Οι Άγγλοι μισσιονάριοι, όπως προκύπτει από τα βρετανικά αρχεία των Εταιρειών τους, που επί μακρό χρόνο ερευνήσαμε, στόχευαν εκπεφρασμένα στην «μεταρρύθμιση» (REFORMATION) της Ελλαδικής Εκκλησίας. Σαφέστατα ο Άγγλος  για «αναζωογόνηση του καθαρού χριστιανισμού (δηλαδή του προτεσταντισμού) στην Ελλάδα. Έβλεπαν, άλλωστε, την Ορθοδοξία των Ελλήνων ως δεισιδαιμονία και ειδωλολατρία, αφού αυτοί απέρριπταν όλα τα στοιχεία της Πίστης μας, που διακρατούν την συνέχεια του (αρχαίου) χριστιανισμού των Αποστόλων και Πατέρων. Η μεταρρύθμιση όμως έπρεπε να γίνει μέσα στην ελλαδική Εκκλησία (IN THE CHURCH). Γι αυτό ακριβώς μόλις το 1874 ιδρύθηκε η πρώτη «Ευαγγελική Εκκλησία» στην Αθήνα, με λίγους Έλληνες οπαδούς τους, διότι η αντίδραση και αντίσταση του ορθόδοξου Ελληνικού Λαού ματαίωσε τον σκοπό τους να εκπροτεσταντίσουν την αναγεννώμενη Ελλάδα.

Ο Wilson

Από ένα εκπληκτικό σχέδιο-πρόταση του WILSON πληροφορούμεθα ότι στα σχέδια του αγγλικού Προτεσταντισμού συμπεριλήφθηκε και η Εύβοια, για να καταστεί κατά κάποιο τρόπο «θερμοκήπιο» του προτεσταντισμού στον ελλαδικό χώρο. Ο WILSON επισκέφθηκε το 1833 την Εύβοια, λίγο πριν από την προσάρτηση του νησιού στο ελληνικό κράτος (Απρίλιος 1833). Ενθουσιασμένος από την ευφορία, την ομορφιά και το κλίμα της Νήσου έστρεψε την προσοχή και τη δική του και της Εταιρείας του (CHURCH MISSIONARY SOCIETY) στην Εύβοια. 

Στην όμορφη ορεινή Καστανιώτισσα της Βόρειας Εύβοιας, διασώζεται μέχρι σήμερα το κονάκι στο οποίο διέμενε ο πάστορας Leeves με την οικογένειά του από το 1838 μέχρι το 1854, χρονιά της δολοφονίας του. Ο Leeves και η σύζυγός του δολοφονήθηκαν από μια ομάδα διαρρηκτών της κατοικίας τους  οποίους ατύχησαν να αναγνωρίσουν.

Ενδιαφέρον αλλά και δυνατότητες αγγλικής ανάπτυξης προσέφερε και η αραιή κατοίκηση της (όλο το νησί είχε περίπου τριάντα χιλιάδες κατοίκους). Ο ευφυέστατος και ευπαίδευτος WILSON σημειώνει: «Είναι πολύ επιθυμητό να βοηθήσουμε την πορεία της όλης προσπάθειας για την ανάπτυξη της αληθινής βιβλικής ευσέβειας στην Ελλάδα». Για την επίτευξη δε αυτού του στόχου προτείνει: α) Για την ισχυροποίηση των μόχθων των Ιεραποστόλων στην Ελλάδα, να εγκατασταθεί μια αποικία ευσεβών και ευαγγελικών προτεσταντικών οικογενειών από την Αγγλία στην Εύβοια.  β) Αρχικά θα μπορούσαν να έλθουν εκατό τουλάχιστον  οικογένειες,  με την απαραίτητη οικονομική άνεση, για να είναι ανεξάρτητες «και τα πρώτα στάδια της επιχείρησης». γ) Οι οικογένειες αυτές να συνοδεύονται από ένα φλογερό, συνετό και θεοσεβή ιεροκήρυκα (πάστορα), ένα μορφωμένο διευθυντή σχολείου, γνώστη της ελληνικής γλώσσας, και κάποιους τεχνικούς. δ) Τα τέκνα τους θα διαπαιδαγωγούνται θρησκευτικά. «Θα φέρουν την ελληνική ενδυμασία και θα μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα, σαν την μητρική τους» και ε) «με αυτό τον τρόπο», γράφει, «πιστεύω, ότι με την βοήθεια και την ευλογία του Θεού, τρίτη γενεά αυτών των ευσεβών αποίκων θα είναι Έλληνες κατά το όνομα, την ενδυμασία και τη γλώσσα, προτεστάντες όμως κατά την πίστη και την ηθική»… 

Ο προτεστάντης μισσιονάριος εφαρμόζει πληρέστατα τις αρχές της προπαγάνδας του επεκτατισμού. Όπως δε υποστήριζε, αυτό θα είχε σημαντική επίδραση στη ζωή και της υπόλοιπης Ελλάδας. Η αποικία αυτή στην Εύβοια θα συντελούσε, δηλαδή, στον εκπροτεσταντισμό και εκδυτικισμό ΟΛΗΣ της χώρας. Δεν θα ήταν, λοιπόν, υπερβολή, αν δίδαμε στην πρόταση αυτή του WILSON το όνομα «Επιχείρηση Δούρειος Ίππος». Με αυτό το στόχο συνέδεσαν οι μισσιονάριοι την Εύβοια. Η παρουσία δε Βρετανών στη νήσο σήμερα έχει σχέση με την κίνηση αυτή. Άλλωστε και ένα άλλος γνωστότατος προτεστάντης πάστορας και εκπρόσωπος της Βρετανικής βιβλικής Εταιρείας, ο HENRY DANIEL LEEVES (+1854) έσπευσε να εγκατασταθεί στην Εύβοια με την οικογένειά του.

Ο τάφος του προτεστάντη ιερωμένου και της συζύγου του βρίσκεται δίπλα από το ναό της Καστανιώτισσας.

Δεν είναι άσκοπο, αν τονισθεί εδώ ότι η πρόταση του WILSON ταυτίζεται με ανάλογες ενέργειες Μελιταίων Ιπποτών ήδη στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. (βλ. Ε.Γ.Πρωτοψάλτη, Κατακτηρικαί σκέψεις των Μελιταίων Ιπποτών επί ελληνικών νήσων του Αιγαίου, 1922-1824, στην Αθήνα τ.56 (1952), σ.142-187. Πρβλ. Δ. Π. Πασχάλη, Οι ιππόται της Μάλτας και αι απόκρυφοι ενέργειαι αυτών περί καταλήψεως διαφόρων νήσων του Αιγαίου κατά την διάρκειαν της Ελληνικής Επαναστάσεως, στο Ημερ. Της Μ. Ελλάδος, 1932, σ.2).

Τα σχέδια των δυτικών πρακτόρων για την Εύβοια δεν πέτυχαν. Η Εύβοια παρέμεινε και παραμένει ολόκληρη ελληνική, στο φρόνημα, τον πολιτισμό, τη ζωή της. Είναι δε κόσμημα της Ελλάδος και δύναμή της. Εύχομαι έτσι να μείνει για πάντα!

Βιβλιογραφική σημείωση: Βλ. την διατριβή μου «Το ζήτημα της μεταφράσεως της Αγίας Γραφής εις την νεοελληνικήν τον ΙΘ΄ αιώνα», Αθήνα 2004, β΄  έκδοση. Ακόμη: Γ.Δ. Μεταλληνού, Παράδοση και αλλοτρίωση, Αθήνα 1986 (σήμερα σε 6η έκδοση). Πρβλ. Γιάννη Π. Γκίκα, Ένας άγγλος ιεραπόστολος στη μεταεπαναστατική Εύβοια, στο Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τ. ΙΔ΄  (1968) σ.87-112.