Οι ιαματικές πηγές της Αιδηψού στην ελληνική μυθολογία και ιστορία

Η Ελληνική κοσμογονική θεωρία φαίνεται πως έχει σχέση με την Αιδηψό. Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα, μετά τον κατακλυσμό που προκάλεσε ο Δίας προκειμένου να καταστρέψει τους ανθρώπους τιμωρώντας το αμάρτημα του Προμηθέα, κατέφυγαν στην Αιδηψό. Εκεί η Ήρα τους συμβούλεψε, πως αν θέλουν να κάνουν πολλά και γερά παιδιά, έπρεπε μαζί να λουσθούν στα θερμά νερά των πηγών. Το ζευγάρι ακολουθώντας τη θεϊκή εντολή απέκτησε μετά από λίγο καιρό τον Έλληνα, πατέρα όλων των ελληνικών φύλων. 

 Ένας άλλος από τους πολλούς μύθους, που αναφέρονται στην Αιδηψό των μυθικών χρόνων, μας λέγει πως ο Ήφαιστος, κατόπιν εντολής της θεάς Αθηνάς, δημιούργησε τις πηγές της Αιδηψού, προκειμένου να αναζωογονούν τις δυνάμεις και το γενετήσιο ένστικτο του Ηρακλή, ο οποίος μετά από κάθε άθλο του, αναζητούσε την ξεκούραση αλλά και την ψυχοσωματική του αναβάθμιση στην Αιδηψό και στις πηγές της.

Αν παρακάμψουμε τις ερμηνείες των θρύλων και των ευφάνταστων θεωριών, που αναφέρονται στην Αιδηψό και περιορισθούμε στα επιστημονικά ντοκουμέντα, οι πρώτες ενδείξεις ζωής στην περιοχή αυτή βρέθηκαν κάπου ανάμεσα στη σημερινή της θέση και του χωριού Αιδηψός (Ληψός όπως λεγόταν παλιότερα). Είναι τα ευρήματα που ήλθαν στην επιφάνεια στην θέση «Κουμπί» τα οποία μπορεί να χαρακτηρισθούν προϊστορικά. 

Ευρήματα που ήρθαν στην επιφάνεια στη θέση «Κουμπί».

Παραμένει λοιπόν άγνωστο το πότε και από ποιους χτίστηκε η Αιδηψός. Το βέβαιο είναι πως η φήμη των θερμοπηγών της χρονολογείται πριν από τον 4 π.Χ. αιώνα, αφού σύμφωνα με τις περιγραφές του Στράβωνα ονομάζονταν «θερμά Ηρακλέους».

Αναφορά στην Αιδηψό γίνεται το 350 π.Χ. περίπου από τον Αριστοτέλη. «...δοκεί γαρ διαυλωνίζειν υπό την γην η θάλαττα. Διό και τα θερμά τα περί Αίδεψον από τοιαύτης αιτίας γέγονεν...».

Ανάγλυφη απεικόνιση πάνω σε μάρμαρο της λεοντής του Ηρακλή, του οποίου η δύναμη εξαρτιόταν
από την ενέργεια των πηγών της Αιδηψού. (Από ανασκαφή στην Αιδηψό)

Λίγα χρόνια μετά από το 300 π.Χ. η Αιδηψός ανήκει στους Μακεδόνες. Αυτό συνεπάγεται από την αναφορά που κάνει ο Αθήναιος στο βιβλίο του «Δειπνοσοφισταί» (βιβλ. Γ' κεφ. 3). «...Το παραπλήσιον εγένετο και εν Αιδηψώ χωρίς γαρ των άλλων υδάτων ναμάτιον τι εφάνη ψυχρόν ύδωρ προϊέμενον ου πόρρω της θαλάσσης. Τούτο πίνοντες οι αρρωστούντες τα μέγιστα ωφελούντο. Διό πολλοί περεγίνοντο και μακρόθεν τω ύδατι χρησόμενοι. Οι ούν του βασιλέως Αντιγόνου στρατηγοί βουλόμενοι οικονομικώτεροι είναι διάφορον τι έταξαν διδόναι τοις πίνουσι, και εκ τούτου απεξηράνθη το νάμα...».

Άγαλμα γυναίκας, που βρέθηκε στην Αιδηψό. Πιθανότατα αναπαριστά την αυτοκρατορική σύζηγο του Σεπτίμιου Σεβήρου Ιουλία Δόμνα. 

Από την περίοδο αυτή και μετά, η φήμη της Αιδηψού αρχίζει να εξαπλώνεται. Ο Στράβων στα «Γεωγραφικά» του κάνει αναφορά σε πολλά σημεία για την Αιδηψό. 

Το άγαλμα του νέου, που πιθανότατα αναπαριστά τον Αντίνοο,
εραστή και μόνιμο συνοδό του αυτοκράτορα Αδριανού.

«...μεταξύ δε Οπούντος και Κύνου πεδίον εύδαιμον. Κείται δε κατά Αιδηψόν της Ευβοίας, όπου τα θέρμα Ηρακλέους...», «...οι δε Αίκλου και Κόθου αδελφόν φασιν,…και την Ιστιαίαν προσκτήσασθαι και την πεδιάδα και Κήρινθον και Αιδηψόν και Οροβιάς...», «...Δημήτριος δ'ο Καλλαντιανός τους καθ' όλην την Ελλάδα γενομένους ποτέ σεισμούς διηγούμενος των τε Λιχάδων νήσων και του Κηναίου τα πολλά καταδύναι φησι, τα τε θερμά τα εν Αιδηψώ και Θερμοπύλαις επί τρεις ημέρας επισχεθέντα πάλιν ρυήναι, τα δ' εν Αιδηψώ και καθ ετέρας αναρραγήναι πηγάς...».

Ανασκαφή βαλανείων στην Αιδηψό.

Αναφορά όμως στην Αιδηψό την εποχή της ακμής της κάνει και ο Πλίνιος στο έργο του «Naturalis Historiae».

«...Abest ab Hellesponto parte Capherei, CCXXV mill. passuum, urbibus clara quondam, Pyrrha, Portmo, Neso, Cerintho, Oreo, Dio, Aedepso, Ocha,...».

«...Item Perperenis fons est quamcumque rigat lapidem faciens terram, item calidae aquae in Euboeae Aedepso, nam qua cadit rivos saxa in altitudimem crescunt..».

Φυσικά οι παραπάνω συγγραφείς δεν είναι οι μόνοι που αναφέρονται κατά την εποχή αυτή στην Αιδηψό. Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ο Κιέριος και αρκετοί ακόμη περιλαμβάνουν την Αιδηψό στα κείμενά τους.

Σε μια επιγραφή, την οποία δημοσιεύει ο Γ. Α. Παπαβασιλείου και η οποία υπάρχει πάνω σε μαρμάρινη στήλη που βρέθηκε στη θέση «Κουμπί» στον μικρό ναό του Αγίου Ιωάννη, σώζεται ο τύπος «Αιδέψου» σε άλλη δε ο τύπος «Αιδήψου». Από αυτές γίνεται φανερή η θέση της Αιδηψού, αλλά και η φήμη την οποία απέκτησε μετά τον 3ο π.Χ. αιώνα κυρίως κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας. Τα λουτρά της Αιδηψού ήταν μια αριστοκρατική λουτρόπολη που λειτουργούσε όπως περίπου και σήμερα, και δεχόταν την επίσκεψη σπουδαίων προσωπικοτήτων. Όπως μας λέγει ο Gust. Hertzberg «μεταξύ των πιο φιλήδονων και πολυτελών Θερμών ήταν και η Αιδηψός η οποία κατείχε τότε στην Αχαΐα παρόμοια θέση με αυτή που κατείχαν οι «Βαΐες» στην Ιταλία. Η μόνη διαφορά ήταν στο ότι το κοινωνικό ήθος της Αιδηψού δεν έφερε σε καμιά περίπτωση τον χαρακτήρα της εξεζητημένης και ακόλαστης τρυφηλότητας και ακοσμίας στις σχέσεις των δύο φύλων, τον οποίον είχε η Ιταλική Θέρμη. Αντίθετα ο επισκέπτης της Αιδηψού ήταν αυτός που προτιμούσε τις κόσμιες διασκεδάσεις».

Η είσοδος της σπηλιάς του Σύλλα, παλιότερα και τώρα.

Όπως διαπιστώνουν οι σύγχρονοι ερευνητές και αρχαιολόγοι η Αιδηψός, κυρίως τον δεύτερο μ.Χ. αιώνα, δεχόταν επισκέπτες από ολόκληρο τον κόσμο. Αδιάψευστη περί αυτού μαρτυρία είναι το επιτύμβιο επίγραμμα κάποιου Διογενιανού που βρέθηκε κοντά στα λουτρά. Ήταν καπετάνιος και καταγόταν από τη Νικομήδεια της Βιθυνίας. Τη ζωή του την πέρασε στα ταξίδια καταλήγοντας να ζήσει τα γηρατειά του στην Αιδηψό όπου και πέθανε. 

Στην εποχή αυτή ανήκουν και τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα της Αιδηψού. Από αυτά μπορούμε να φανταστούμε σε γενικές γραμμές τον τρόπο με τον οποίο ήταν διακοσμημένες οι Θέρμες της πόλης. Ένα από αυτά τα κτίρια σύμφωνα με την άποψη του αρχαιολόγου Hans Rupprecht Goette που ασχολείται τα τελευταία χρόνια με την Αιδηψό, είναι και η σπηλιά του Σύλλα, για την οποία τόσα πολλά και διαφορετικά έχουν γραφεί. Μας λέγει λοιπόν ο γερμανός επιστήμονας:

«... Ένα κτίριο της αυτοκρατορικής εποχής που βρέθηκε εδώ έχει ιδιαίτερη κάτοψη. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του κυκλικού λουτρού με τους μικρούς ακανόνιστους εσωτερικούς χώρους είναι μοναδικός. Εντύπωση επίσης προκαλεί το γεγονός ότι το κτίριο αυτό έχει καλυφθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος του από αποθέσεις ιζημάτων που δημιουργήθηκαν από το ζεστό νερό των πηγών που έτρεχε τα μεταγενέστερα χρόνια από πάνω του. Έτσι το κτίριο απέκτησε την εμφάνιση ενός σπηλαίου με σταλακτίτες και για τον λόγο αυτό δικαιολογημένα πήρε το όνομα Σπηλιά του Σύλλα...».

Κατά τις έρευνες του Γ. Α. Παπαβασιλείου ήρθαν στο φως δύο βάσεις αγαλμάτων, τα αγάλματα ενός νέου και μιας γυναίκας, καθώς και το πορτρέτο ενός Ρωμαίου γενειοφόρου. Τα αγάλματα του νέου και της γυναίκας, που σήμερα κοσμούν το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χαλκίδας, έχουν πιθανότατα σχέση με τις επισκέψεις των αυτοκρατόρων  Αδριανού και του Σεπτίμιου Σεβήρου στην Αιδηψό. Η γυναικεία μορφή κατά τον Παπαβασιλείου παρίστανε την Ιουλία Δόμνα σύζυγο του Σεπτίμιου Σεβήρου, ενώ η μορφή του νεαρού τον Αντίνοο, ερωμένο του Αδριανού. Κατά τον Goette όμως τα πράγματα ενδέχεται να είναι κάπως διαφορετικά.

Αρχαία απομηνάρια ρωμαϊκών λουτρών στην Αιδηψό.

Αλέξανδρος Καλέμης

Από το βιβλίο των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο

Ιαματικός τουρισμός