Το κάστρο της Ωριάς, και η πόλη των Ωρεών

Το κάστρο της Ωριάς δεν είναι άλλο από το σημερινό ερειπωμένο ενετικό κάστρο, το οποίο έχει χτιστεί πάνω στα θεμέλια αρχαίου κάστρου. Αναφερόμενο στην ομορφιά του συγκεκριμένου κάστρου ένα δημοτικό τραγούδι μας λέει. «Σαν της Ωριάς το κάστρο, κάστρο δεν είδα».

Οι Ωρεοί, μας λέει ο θρύλος, ήταν μια πόλη χτισμένη λίγο πιο πάνω από την θάλασσα, που υπέφερε όμως από τις συνεχείς επιδρομές των κουρσάρων και των διάφορων εχθρών. Για τον λόγο αυτό οι κάτοικοι αποφάσισαν να φτιάξουν ένα ασφαλές κάστρο. Το ιδιαίτερο στην περίπτωση ήταν το ότι οι χωριανοί με υπομονή κατασκεύασαν έναν τεχνητό λόφο κουβαλώντας χώμα σιγά - σιγά για πολλά χρόνια. Ο λόφος αυτός είναι ο ίδιος ο σημερινός λόφος πάνω στον οποίο βρίσκονται τα ερείπια του κάστρου.

Ο τεχνητός αυτός λόφος ήταν κούφιος εσωτερικά. Πολύπλοκοι διάδρομοι και μυστικά διαμερίσματα ήταν χτισμένα, σαν ένας άλλος λαβύρινθος, στα σωθικά του λόφου. Η κατασκευή είχε δύο εξόδους, μια μεγάλη και μια μικρή που ήταν πολύ δύσκολο να τις βρει κανείς. Ήταν τόσο δύσκολο που και οι ίδιοι οι Ωρεώτες έπρεπε να ξέρουν πολύ καλά τα κατατόπια για να τις βρουν αμέσως.

Οι Ωρεοί ήταν τότε μια πολύ πλούσια πόλη, με αποτέλεσμα να γίνεται συχνά στόχος επιδρομών. Οι θησαυροί ήταν κρυμμένοι στα θησαυροφυλάκια κάτω από το κάστρο.

Κάποτε μια άλλη πολιτεία με ισχυρό στόλο και στρατό καταπάτησε την περιοχή και πολιόρκησε το κάστρο. Η έκπληξη για τους επιδρομείς ήταν η απουσία των κατοίκων που είχαν καλά ασφαλισθεί στις κατακόμβες του κάστρου. Οι εχθροί επέμεναν αλλά δεν κατάφερναν να βρουν τις εισόδους έτσι ώστε να μπουν και να πατήσουν το κάστρο.

Οι μέρες όμως περνούσαν και το νερό κάποτε σώθηκε. Οι πολιορκημένοι έστειλαν νύχτα τις γυναίκες στη βρύση με στάμνες να φέρουν νερό. Για να μη χάνουν όμως την πόρτα ξετύλιγαν κουβάρια ως τη βρύση για να βρίσκουν εύκολα το δρόμο της επιστροφής. Αυτό επαναλήφθηκε πολλές φορές. Κάποια όμως νύχτα για κακή τους τύχη έγιναν αντιληπτές απ΄ τους στρατιώτες του εχθρού, που αφού τις έπιασαν και τις βασάνισαν, έμαθαν το μυστικό του κάστρου. Έτσι μετά από αγώνα και πολλές απώλειες οι στρατιώτες του εχθρού πάτησαν το κάστρο και έσφαξαν όλους τους κατοίκους, ακόμη και τα μωρά παιδιά. Κατόπιν φόρτωσαν τους θησαυρούς στα καράβια τους και εγκατέλειψαν το έρημο πια χωριό.

Μετά από αρκετά χρόνια εγκαταστάθηκαν στο κάστρο Ελοπίτες (έτσι έλεγαν τότε τους σημερινούς Ξηροχωρίτες), χωρίς όμως να αλλάξει και το όνομα της Ωριάς.

Αυτά τα ενδιαφέροντα μας λέει ο θρύλος ισχυροποιώντας τις απόψεις για την συνύπαρξη των δύο πόλεων (Ωρεοί - Ιστιαία). Δεν είναι επίσης τυχαίο το ότι σε ανασκαφές που έγιναν σχετικά πρόσφατα βρέθηκαν κάτω από το κάστρο, ανθρώπινοι σκελετοί σε διαμερίσματα που κατά τους αρχαιολόγους ήταν τάφοι μυκηναϊκής εποχής. Η προτροπή για τις ανασκαφές έγινε μετά από όνειρο κατοίκου που αποδιδόμενο σε θαύμα οδηγούσε στην ανακάλυψη της εικόνας του Αγίου Βασιλείου. Πράγματι το εικόνισμα του Αγίου βρέθηκε ανάμεσα στα κόκαλα μπερδεύοντας έτσι χρονολογίες και περιστατικά, και επιβεβαιώνοντας την Ελληνική πραγματικότητα πως ο θρύλος δεν απέχει και πολύ από τη πραγματικότητα.

Για τα τείχη των Ωρεών έχουμε αναφορές και από τον Λίβιο (βιβ.28, κεφ.5) με επιβεβαιώσεις σημείων του θρύλου. Αναφέρεται λοιπόν από τον Λίβιο ότι η πόλη των Ωρεών είχε διπλή ακρόπολη και τείχη τόσο παράλια όσο και εσωτερικά. Υπήρχε δε υπόγεια οδός που ένωνε την πόλη με την παραλία. Η πόλη των Ωρεών ήταν από τις πιο επιφανείς πόλεις της εποχής εκείνης και είχαν μεγάλο πληθυσμό. Αυτό μπορούμε να το συμπεράνουμε από την πληροφορία που μας δίνει ο Στράβων, ότι από σεισμό έπεσαν 700 σπίτια της πόλης και το παραλιακό τείχος. Ο χαρτογράφος και γεωγράφος Πτολεμαίος αναγνωρίζοντας τους Ωρεούς σαν σημαντικότατο λιμένα δίνει το γεωγραφικό τους στίγμα  σε πλάτος 38^o­ και μήκος 63­^o.

Αλέξανδρος Καλέμης

Από το βιβλίο των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο με τίτλο

"Περιπλανήσεις στον χώρο και στον χρόνο. Β. Εύβοια. Τόμος Α' "