ΟΙ ΛΗΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕYΒΟΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ. 1o Μέρος

Μέλη της συμμορίας των Αρβανιτάκιδων στην Εύβοια.

Η ληστεία σαν φαινόμενο στην ελεύθερη Ελλάδα.

Κατά την περίοδο των πρώτων ετών μετά την επίσημη απελευθέρωση του ελληνικού έθνους από τον τουρκικό ζυγό, το φαινόμενο της ληστείας ήταν σύνηθες στην Ελλάδα. Τότε όμως οι ορισμοί του ληστή και της ληστείας δεν είχαν τη σημερινή τους έννοια στη συνείδηση του μέσου Έλληνα, ο οποίος έκανε τα πρώτα δειλά βήματα σε μια υποτίθεται ελεύθερη και ευνομούμενη χώρα, μετά από πολλούς αιώνες σκλαβιάς και καταπίεσης, όπου το δίκιο διεκδικούταν μέσα από παράνομες και πολλές φορές βίαιες διαδικασίες.

Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε, πως οι ληστές διαδέχθηκαν τους κλέφτες και αρματολούς, οι οποίοι παρότι βρίσκονταν σε αντίθετα στρατόπεδα, εν τούτοις για την απλή λογική του λαού προσδιόριζαν τους ενόπλους, οι οποίοι με τον έναν ή άλλο τρόπο συμμετείχαν καθοριστικά στην Επανάσταση του 1821.

Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους, οι ένοπλοι αυτοί διεκδίκησαν την αναγνώρισή τους από τους κρατικούς μηχανισμούς και την ένταξή τους στις νέες κοινωνικές ομάδες, που δημιουργήθηκαν. Ωστόσο, ούτε οι προσδοκίες τους εκπληρώθηκαν, ούτε οι νέοι θεσμοί στάθηκαν ικανοί να ενσωματώσουν πλήθος ενόπλων, που συνέρευσαν στα όρια του νέου κράτους. Οι συμβιβασμοί που αναγκάσθηκε να κάνει η Ελλάδα, προκειμένου να αναγνωρισθεί σαν ελεύθερο κράτος από τις τότε μεγάλες δυνάμεις του κόσμου, συνετέλεσαν στην περαιτέρω περιθωριοποίηση των πρώην αγωνιστών, οι περισσότεροι από τους οποίους παρέμειναν, όχι μόνο ακτήμονες αλλά και παράνομοι.

Βαυαροί ιππείς επιτίθενται εναντίον ληστοκρατούμενου χωριού.

Το γεγονός όμως ότι έχουμε συνεχείς ανταρσίες, ληστείες, μεθοριακά επεισόδια, και διασαλεύσεις τάξης, εν μέρει μόνον ανάγεται στη μη ικανοποίηση των αγωνιστών του Εικοσιένα. Το ζήτημα της ληστείας δε μπορεί να θεωρηθεί απλώς ως ένα ζήτημα τάξης και ασφάλειας για την ύπαιθρο, αλλά συνδέεται με ευρύτερες κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες, που συντελούνται στην ελληνική κοινωνία μετά την ίδρυση του κράτους. Η έννοια του ληστή άρχισε να παίρνει τις πραγματικές της διαστάσεις σχεδόν μισό αιώνα μετά την απελευθέρωση. Μέχρι τότε οι ληστρικές συμμορίες διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες τις στήριζαν και εν μέρει τις νομιμοποιούσαν. Έτσι αν αυτά, που θα αναφερθούν στη συνέχεια δημιουργήσουν έκπληξη στο σύγχρονο Έλληνα αναγνώστη, για τον πρόγονό του ήταν απόρροια μιας φυσιολογικής κατάστασης.

Η Εύβοια και οι ληστές.

Η Εύβοια, λόγω της γνωστής κατάληξης του ιδιοκτησιακού προβλήματος, είχε ένα λόγο παραπάνω να γίνει πεδίο τέτοιων παράνομων δραστηριοτήτων. Το πέρασμα των τεράστιων και πλουσιότατων εκτάσεων του βόρειου κυρίως κομματιού της, σε χέρια ελάχιστων μόνον ιδιοκτητών, πολλοί από τους οποίους ήταν ξένης εθνικότητας, ήταν απόλυτα φυσικό να δημιουργήσει τόσο λογικές όσο και ενστικτώδεις αντιδράσεις στον απλό λαό, η οικονομική κατάσταση του οποίου σε κάποιες περιπτώσεις έγινε χειρότερη απ΄αυτήν, που ήταν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Οι μεγαλοϊδιοκτήτες και ειδικότερα οι ξένοι, εξεγείρανε τη φαντασία των εξαθλιωμένων επαρχιωτών, οι οποίοι έπλαθαν και διέδιδαν μύθους για αμέτρητα πλούτη και κασέλες με χρυσάφι, που φυλάσσονταν στα σπίτια τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, οι εύποροι κάτοικοι της Εύβοιας να γίνονται συχνά στόχοι τόσο των οργανωμένων συμμοριών, όσο και των μεμονωμένων παρανόμων. Ο φριχτός θάνατος του Άγγλου ιδιοκτήτη της Καστανιώτισσας Λέηβς και της συζύγου του, ήταν αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. 

Μετά τη μεταφορά ενός πιάνου, η συσκευασία του οποίου κέντρισε τη φαντασία των μεταφορέων του, οι φήμες στάθηκαν αρκετές για τη συγκρότηση μιας μικρής συμμορίας στην περιοχή της Ιστιαίας, με μόνο σκοπό τη λήστευση των ξένων τσιφλικάδων. Η ληστεία απέφερε στους κακοποιούς μερικά μόνο κουζινικά σκεύη, στέρησε όμως τη ζωή δύο ανθρώπων. Οι ληστές, που δεν ανήκαν σε κάποια μεγάλη συμμορία, συνελήφθησαν γρήγορα και μετά από σύντομες διαδικασίες καρατομήθηκαν στην πλατεία της Ιστιαίας.

Στον παραπάνω πίνακα, που βρίσκεται στο ιστορικό μας μουσείο, εικονίζεται η σύλληψη ενός Έλληνα από Βαυαρούς αστυνομικούς στην ελεύθερη, υποτίθεται, Ελλάδα. Να λοιπόν ένας από τους λόγους της ηρωποίησης των Ελλήνων ληστών.

Όσο όμως εύκολα μπορούσαν να συλληφθούν οι μεμονωμένοι κακοποιοί από τους κρατικούς φύλακες της τάξης, τόσο δύσκολα μπορούσε να γίνει το ίδιο με τις μεγάλες συμμορίες, που δρούσαν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, αφού αποτελούσαν οι ίδιες ένα είδος εξουσίας. Τα κατάφυτα και δασώδη βουνά της βόρειας Εύβοιας αποτελούσαν ιδανικές κρυψώνες και ορμητήρια αυτών των συμμοριών. Η περιβόητη συμμορία των Αρβανιτάκιδων, που όπως θα δούμε στη συνέχεια, κράτησε για πολλούς μήνες την Ελλάδα στην κορυφή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, με ολέθριες συνέπειες για τη χώρα μας, είχε μεγάλη σχέση με την Εύβοια και την περιοχή της ιδιοκτησίας Νόελ στην περιοχή του Κηρέα.

Η ίδια οικογένεια των μεγαλοϊδιοκτητών, λίγα χρόνια πριν, είχε πέσει θύμα μιας μεγάλης και οργανωμένης επιδρομής ληστών στα Αχμέταγα και στο αρχοντικό τους. Η ληστεία αυτή δεν ήταν το μοναδικό συμβάν αυτού του είδους, που έλαβε χώρα στην περιοχή της Β. Εύβοιας εκείνη την εποχή, πέρασε όμως στην ιστορία σαν θρύλος, ίσως γιατί διέγειρε το διεθνές ενδιαφέρον, αφού είχε σαν θύμα της έναν επιφανή Άγγλο σαν τον Νόελ.  

Το χρονικό μιας ληστείας.

Η θρυλική ληστεία, που έγινε στο χωριό των Αχμέταγα το 1857, δεν άφησε ασυγκίνητο τον ανώνυμο λαϊκό στιχοπλόκο, που έβαλε ένα λιθαράκι στο τεράστιο οικοδόμημα της δημοτικής μας μούσας.

Πατήσανε τ΄ Αχμέταγα

το κάνανε ντιβάνι...

Οι ληστές είχαν σαν βασικό στόχο το αρχοντικό των Νόελ και Μύλλερ. Εισέβαλαν σ΄αυτό κράτησαν για αρκετή ώρα ομήρους μερικά μέλη της οικογενείας του Νόελ και έφυγαν αποκομίζοντας πολλά λάφυρα. Θα ήταν όμως ενδιαφέρον να μεταφέρουμε στη συνέχεια, μετάφραση αποσπάσματος μίας από τις επιστολές, που την ίδια μέρα έγραψε ο Έντουαρντ Νόελ. Η επιστολή αυτή δημοσιεύθηκε  στον ελληνικό και ξένο τύπο, φέρνοντας την Εύβοια και την περιοχή του Κηρέα στο επίκεντρο του διεθνούς προσκηνίου.

«...Τα σημερινά γεγονότα έκαναν τα μαλλιά μου ν΄ ασπρίσουν. Τέσσερις ολόκληρες ώρες βρισκόμαστε στα χέρια των ληστών, που πάτησαν και λεηλάτησαν το σπίτι μου καθώς και όλα τα σπίτια των χωριού. έπόφερα αφάνταστα στη σκέψη ότι από στιγμή σε στιγμή θ’ άρχιζαν να βασανίζουν τα παιδιά μου και τους χωρικούς. Ευτυχώς, είχα ένα μεγάλο ποσό χρημάτων στο σπίτι κι αυτό μας έσωσε. Γιατί αυτό το πουγκί μαζί με όλο το άλλο πλουσιότατο πλιάτσικο που πήραν μαζί τους οι ληστές από το σπιτικό μου, καθώς κι από τα νοικοκυριά των χωρικών ικανοποίησε τις βάρβαρες ορέξεις και την απληστία τους. Έτσι, δεν προχώρησαν σε διάπραξη φόνων και βασανιστηρίων.

Είναι φοβερό το τι περάσαμε στις τέσσερις αυτές ώρες, που έμειναν στο σπίτι μου και στο χωριό. Έσπα-ζαν και κατάστρεφαν κάθε τι που έβρισκαν μπροστά τους. Διαρρήξαν όλα τα συρτάρια, κομμάτιασαν τα έπιπλα, έσπασαν όλους τους καθρέφτες κι όλα τα παράθυρα του σπιτιού. Όλα τ’ ασπρόρουχα, που δεν μπορούσαν να τα πάρουν μαζί τους, τα έκαναν κομμάτια. Μου πήραν και κάπου 2.000 δολάρια σε μετρητά. Το ίδιο καταλήστεψαν κι όλα τα σπίτια του χωριού παίρνοντας τις αιματηρές οικονομίες των κατοίκων και έφεραν σε εξαθλίωση και απόγνωση πολλές οικογένειες.

Μπορείτε να φανταστείτε τη σκηνή μ’ αυτά τα τέρατα να μπήγουν αγριοφωνάρες απειλώντας και βρίζοντας χυδαιότατα και να καταστρέφουν ανελέητα το κάθε τι;

Γιατί να μοχθούμε και να υποφέρουμε σ’ αυτή τη δυστυχισμένη χώρα, όπου φαίνεται ότι έχει πέσει η κατάρα του Θεού;

Δόξα να΄ χει ο Θεός που γλίτωσε η ζωή μας, αν και φτωχοί καθώς μείναμε τώρα, δε θα μπορέσουμε ποτέ να συνέλθουμε απ’ αυτό το σοκ.

Γιατί δεν επιτρέπεται να έχουν όπλα οι τίμιοι άνθρωποι σ’ αυτή τη χώρα; Έχω είκοσι ξυλοκόπους και δασεργάτες κι όλοι βρέθηκαν άοπλοι. Άοπλοι επίσης ήταν και οι χωρικοί, που δούλευαν στα χωράφια, καθώς και μερικοί χτίστες που εργάζονταν μέσα στο χωριό.

Οι ξυλοκόποι έτρεξαν και κατέβηκαν από το δάσος με τα τσεκούρια στα χέρια τους, αλλά όταν οι χωρικοί αντίκρισαν πάνοπλους τους ληστές, οπισθοχώρησαν. Το ίδιο, δεν μπόρεσαν να κάνουν τίποτε και οι μαστόροι. Κανείς δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε, αφού ήμασταν άοπλοι...».

Η φόρτιση, η απογοήτευση και ο τρόμος που αναδύονται από την επιστολή αυτή του Νόελ, οδηγούν τη σκέψη μας σε κάποια συμπεράσματα, που παραθέσουμε στη συνέχεια. Στο μόνο συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξουμε, πριν συνεχίσουμε, είναι ότι μετά από εκείνες τις φοβερές ώρες της ομηρίας του ο μικρός, τότε, διάδοχος του Νόελ, άρχισε να μεθοδεύει στο μυαλό του τρόπους προστασίας από τους ληστές της περιοχής του.

Η τρομοκρατία διαχρονικό πρόσχημα για έξωθεν επεμβάσεις.

Η τρομοκρατία και η πάταξή της, ανέκαθεν χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον σαν πρόσχημα επεμβάσεων των ισχυρών, προκειμένου να περιλάβουν στη σφαίρα της επιρροής των τους αδύναμους λαούς. Από τα πολύ αρχαία χρόνια μέχρι τις μέρες μας το τέχνασμα αυτό των δυνατών επαναλαμβάνεται.

Οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Σκύρο με το πρόσχημα της εκκαθάρισης του Αιγαίου από τους Δρύοπες πειρατές, που κούρσευαν τα πλοία, βρίσκοντας καταφύγιο στο νησί. Για τους ίδιους περίπου λόγους έθεσαν υπό τον έλεγχό τους και την Κάρυστο. Οι Ρωμαίοι επίσης, οι Βυζαντινοί στη συνέχεια, αργότερα οι Ενετοί και γενικά οι μεγάλοι κατακτητές της ιστορίας προσπαθούσαν τρομοκρατικά επιβαλλόμενοι, να πατάξουν την τρομοκρατία, που συμπτωματικά πάντοτε ανθούσε στα εδάφη των χωρών, οι οποίες τους δημιουργούσαν εμπόδια στην επιβολή της πολιτικής τους.

Στις μέρες μας βλέπουμε να συνεχίζεται το ίδιο έργο με διαφορετικούς πρωταγωνιστές. Το ρόλο πλέον του εξυγιαντή παίζουν οι Η.Π.Α., ενώ γνωρίζουμε κα-λά ποιοι βρίσκονται εκάστοτε στο στόχο των αντιτρομοκρατικών επιθέσεων του αυτόκλητου αυτού παγκόσμιου χωροφύλακα. Η σύγχρονη Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει μείνει αλώβητη από την πολιτική αυτού του είδους.

Η πατρίδα μας βέβαια δεν είναι άπειρη από τέτοιου είδους πιέσεις και επιθέσεις, αφού στα πρώτα χρόνια της επανάστασής της για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, χαρακτηρίστηκε από τους περισσότερους «μεγάλους» της Ευρώπης σαν τρομοκράτης και ανατροπέας του κατεστημένου.

Και μετά την απελευθέρωσή της βέβαια, πολλές φορές και για τους ίδιους λόγους, βρέθηκε στο στόχαστρο αυτών, οι οποίοι είχαν συμφέροντα να πατρονάρουν το νεοσύστατο και ως εκ τούτου αδύναμο κράτος μας.

Σε μια τέτοια δυσμενή θέση περιήλθε η πατρίδα μας μετά από ένα ατυχές αλλά και άκρως ύποπτο περιστατικό, που το 1870 σημάδεψε έντονα την ιστορία της. Πρόκειται για την περιβόητη απαγωγή, αλλά και την εκτέλεση στη συνέχεια, μιας ομάδας επιφανών ξένων επισκεπτών, από τη ληστρική συμμορία των Αρβανιτάκιδων, που είχε σαν ορμητήριο την Εύβοια, και σχετιζόταν έμμεσα, αλλά και άμεσα ίσως, με επιφανή ονόματα πολιτικών και κεφαλαιούχων της μεγαλονήσου.

Συνεχίζεται....

Αλέξανδρος Καλέμης

Από το βιβλίο των Ευβοϊκών Εκδόσεων Κίνητρο

Ο ΚΗΡΕΑΣ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ - ΕΝΑΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΣΤΗΝ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ